Środki ochrony roślin, znane również jako pestycydy, to produkty, które są stosowane w rolnictwie, ogrodnictwie i leśnictwie w celu ochrony roślin przed szkodnikami, chorobami, chwastami i innymi czynnikami, które mogą wpływać negatywnie na plony, jakość roślin lub ich zdrowie. Środki ochrony roślin są projektowane tak, aby kontrolować szkodniki i patogeny, które mogą niszczyć uprawy lub przenosić choroby. Jednak ich stosowanie może być kontrowersyjne z powodu potencjalnych skutków dla środowiska, zdrowia ludzi i zwierząt.
Dlatego istnieją procedury regulujące dopuszczanie tych produktów do użytku. Celem przepisów prawnych jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony życia i zdrowia, ale w przestrzeni publicznej pojawiają się cyklicznie wątpliwości dotyczące bezpieczeństwa niektórych środków ochrony roślin. Aby zrozumieć skąd biorą się te wątpliwości, warto zajrzeć do podstaw prawnych regulujących proces dopuszczania środków ochrony roślin.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1107/2009 reguluje wprowadzanie środków ochrony roślin na rynek w UE. Wprowadzenie środka ochrony roślin na rynek wymaga przeprowadzenia dwóch procedur. Po pierwsze, konieczne jest zatwierdzenie substancji aktywnej, która działa na rośliny w celu ochrony przed szkodnikami. Komisja Europejska wraz z państwami członkowskimi odpowiada za ocenę i zatwierdzenie substancji aktywnych. Po drugie, należy uzyskać na poziomie krajowym pozytywną ocenę dla konkretnego środka ochrony roślin, czyli produktu składającego się z substancji aktywnych i dodatkowych składników.
Podmiot zainteresowany dopuszczeniem do obrotu określonej substancji aktywnej musi złożyć odpowiedni wniosek. Na jego podstawie dokonuje się oceny substancji aktywnej. Wniosek musi być oparty na obecnej wiedzy naukowej i technicznej oraz uwzględniać, czy czynnik aktywny spełnia kryteria zatwierdzenia. Agencja ds. Bezpieczeństwa Żywności i Środowiska (EFSA), która stanowi „pomoc ekspercką” Komisji Europejskiej w tym zakresie, może poprosić o dodatkowe informacje oraz przeprowadzić konsultacje z laboratorium referencyjnym. Po zatwierdzeniu czynnika aktywnego, przedsiębiorcy mogą ubiegać się o zezwolenie na wprowadzenie na rynek konkretnych preparatów w państwach członkowskich.
Jednak powyższy proces regulacyjny w praktyce jest niezwykle skomplikowany, a jego przeprowadzenie wymaga analizy przez ekspertów ogromnych ilości danych. Ta złożoność może potencjalnie stwarzać ryzyko nadużyć lub możliwość ukrywania niektórych badań i partykularnych interesów, co może utrudniać osiągnięcie celu prawodawcy, jakim jest ochrona zdrowia ludzkiego, zwierząt i środowiska.
Przykładem problemów praktycznych w tym zakresie jest ocena glifosatu – powszechnie stosowanego herbicydu. Mimo restrykcyjnych przepisów UE, wciąż podnosi się kwestię niepewności co do jego ryzyka. Wybór badań naukowych branych pod uwagę podczas oceny glifosatu budził kontrowersje w przestrzeni publicznej. Niektóre publikacje naukowe sugerowały możliwość związku między stosowaniem glifosatu a ryzykiem dla zdrowia człowieka i środowiska. Dlatego zatwierdzenie glifosatu jest zazwyczaj przedłużane przez Komisję na raczej krótkie okresy i zawsze budzi kontrowersje. Część badaczy zauważa, że konieczne jest zwiększenie przejrzystości i niezależności w procesie oceny środków ochrony roślin i szersze uwzględnienie różnorodnych źródeł wyników badań naukowych.
Wszystkich zainteresowanych zagadnieniem dopuszczania substancji aktywnych środków ochrony roślin i pragnących uczestniczyć w procesie ich zatwierdzania zachęcamy do uczestnictwa w konsultacjach społecznych organizowanych każdorazowo przez EFSA. Ponadto zapraszamy do zapoznania się z artykułem naukowym, którego współautorem jest Jakub Ali Farhan z naszego zespołu badawczego, a w którym powyższe procedury i ewentualne wątpliwości z nimi związane zostały opisane w sposób pogłębiony.
Artykuł Approval procedure for active substances in plant protection products – doubts of scientific certainty as a source of controversy. Analysis of systemic imperfections on the example of glyphosate znajduje się na stronie wydawnictwa pod adresem: http://eejtr.uwb.edu.pl/article/view/727
